موزه قصر آیینه یزد

موزه های فرهنگی یکی از جذابیت های شهرها به حساب می آیند زیرا بازدید از آنها در کم ترین زمان فرهنگ، سنت ها و نحوه زندگی ساکنان یک منطقه را در دوره ای خاص به ما نشان می دهد. موزه ها بهترین مکان برای حفظ میراث گذشتگان و منبعی موثق برای آگاهی بخشی است.
آخرین آمارها از فعالیت 20موزه فعال در یزد خبر می دهد که موزه “قصر آیینه” بازمانده دوران پهلوی و منزل شخصی “رضا صراف زاده یزدی” یکی از جذاب ترین آنهاست. این بنا با شماره ثبت 2400 در فهرست آثار ملی قرار دارد.
خوشبختانه در حال حاضر این موزه مناسب سازی شده و شرایط برای بازدیدِ نابینایان فراهم شده است.

عمارت قصر آیینه (موزه آیینه و روشنایی)

در میان باغی زیبا و وسیع، رضا صراف زاده یزدی عمارت قصر آیینه را با مساحت 837 متر و با کاربری مهمانسرای خصوصی و بنا به شنیده ها دفتر کارِ خود مربوط به کارخانه جنوب در سال 1320 بنا کرد، این بنای چشم نواز با تلفیقی از سبک معماری ایرانی و اروپایی با آینه کاری ها، گچکاری ها و تزییناتی بسیار زیبا بعدها به عنوان منزل مسکونی او مورد استفاده قرار گرفت. گفته می شود صراف زاده قصد داشته این بنای زیبا را انگیزه ای برای بازگشت پسرش از فرنگ قرار دهد که البته او هیچگاه بازنگشت.
قصر آینه بعد از انقلاب به فتوای محمد صدوقی مصادره و به بنیاد مستضعفان تحویل داده شد و از سال 77 به موزه ای دولتی برای به نمایش گذاشتن آثار هنرمندان یزدی تبدیل شده است.

رضا صراف‌زاده یزدی که بود؟

رضا صراف‌زاده یزدی فرزند حاج علی صراف یزدی، متولد سال 1278 در یزد، یکی از بازرگانان به نام این شهر و موسس کارخانجات نساجی جنوب و البته یک سیاستمدار و نماینده مردم یزد در مجلس شورای ملی بود.
او به انصاف در شهر شُهره بود و در زمان ورشکستگی بدهکاران نیز با آنها مدارا می کرد. او همیشه در کارهای خیر و کمک به نیازمندان پیشقدم بود.
“جبرا” یا “طوعا” یکی از باغ های قدیمی و وسیع او در یزد است که به عنوان پارک، برای عموم مردم در اختیار دولت قرار داد.

زندگی شخصی صراف زاده یزدی

او علاوه بر آموختنِ علوم دینی و تحصیلاتی مطابق زمان، تحصیل فعالیت های بازرگانی را نیز آغاز کرد و تجربه کار در صرافخانه پدرش باعث شد به طور مستقل به تجارت بپردازد.
صراف زاده زمانی که به عنوان نماینده مردم در مجلس انتخاب شد، تجارتخانه ای نیز در تهران دایر کرد و به دلیل اعتباری که داشت، در سیاست نیز مورد اعتماد قرار گرفت.

فعالیت های سیاسی صراف زاده

صراف زاده در اوج تجارت به سیاست هم علاقه پیدا کرد. عمده فعالیت های او در این عرصه از آغاز دوره پهلوی دوم تا وقایع پس از کودتای 1332 است. او در دوره هفدهم با تعداد رای قابل ملاحظه ای به مجلس شورای ملی راه یافت و 4 دوره نمایندگی مردم یزد را به عهده داشت. در دوره هفدهم او با حمایت از سیاست های انگلیس و امریکا، با مصدق همراه نشد و جزو چند نماینده ای بود که استعفا نداد، بنابراین در دوره های هجدهم، نوزدهم و بیستم نیز به عنوان نماینده مردم در مجلس و با لقبِ “مارشالِ مجلس” فعالیت کرد.
رضا صراف زاده از کسانی بود که مقدماتِ بازگشتِ سید ضیاءالدین طباطبایی از فلسطین را فراهم کرد و بعد از آن نیز منزل خود را در خیابان فردوسی تهران در اختیار او قرار داد و حتی از هیچ نوع مساعدت مالى درباره‏ ى او مضایقه نكرد.
صراف زاده زمانِ تاسیس “حزب اراده ملی” از هیچ کمک مالی و سیاسی دریغ نکرد.
او همچنین از سپهبد زاهدی پس از کودتای 28مرداد برای رسیدن به قدرت حمایت کرد.

پایانِ زندگی صراف زاده

رضا صراف زاده یزدی در سال 1357 بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بازداشت و به گلپایگان تبعید شد. او در سال 1367 بعد از آزادی از زندان در تهران درگذشت.

تبدیل عمارت به موزه آینه و روشنایی

این عمارت در سال 1360 با اشیای وقف شده از سوی مرحوم سیدحسین حیدری از دوران قاجار تا معاصر؛ مثل سکه، نسخ خطی متعلق به خوشنویسان صاحب نام ایران، اسلحه و بسیاری چیزهای دیگر، بر اساسِ وصیت نامه و با نظارتِ آیت الله صدوقی، تبدیل به نخستین موزه یزد شد و در سال 1376 به عنوانِ اولین گنجینه آینه و روشنایی در استان به فعالیتش ادامه داد.

مشخصات عمارت قصر آینه

این عمارت با نامِ قصر آیینه یا موزه آینه و روشنایی با زیربنای 837متر مربع و سبکِ خاص و تلفیقی معماری سنتی- اروپایی، در باغی زیبا و باصفا به وسعتِ 8174 متر خودنمایی می کند. عمارتی زیبا رو به استخر و اتاق هایی با تزییناتِ هنرمندانه و آینه کاری های چشم نواز.
درختان سربه فلک کشیده، استخری بزرگ و حیاطی باصفا و زیبا از مشخصه های محوطه این بنا است.

اجزای تشکیل دهنده عمارت

عمارتِ قصر آینه سه در ورودی، حوضخانه با سقف کلاه فرنگی، هفت اتاق(سه، پنج و هفت دری)، یک سالن بار، اتاق‌ هایی رو به استخر( نشیمن بهاری)، اتاق خواب و قسمت شاه نشین دارد. اتاق های بخش جنوبی و شرقی به واسطه رواق ستون دار با درب های گره چینی و رنگین زیبایی بنا را دوچندان کرده اند.

اتاق کلاه فرنگی یا حوضخانه

یکی از زیباترین اتاق های قصر آینه، حوضخانه است، یک فضا با تزییناتِ چشم نواز که سالهاست به محل برگزاری نمایشگاه و ارائه آثار هنری هنرمندان یزدی تبدیل شده است.
به این اتاق حوضخانه می گویند زیرا حوضی مَرمرین که با 1800قطعه کاشی تزیین شده، در میان آن قرار گرفته است.

مجموعه های موجود در موزه قصر آیینه یزد

124 شی از جمله پیه سوز، شمع سوز، نفت سوز، برق سوز، گاز سوز، مجموعه آینه ها، کبریت و اشیای برقی باستانی، نمونه‌هایی‌ از برنزهای‌ لرستان‌، مجموعه‌های‌ خطی‌، اسلحه‌، سکه‌، کتب‌، تمبر، قفل‌، دهنه‌ اسب‌ (متعلق‌ به‌ هزاره‌ دوم‌ قبل‌ از میلاد) در موزه قصر آیینه یزد به نمایش گذاشته شده و قدیمی ترین آن نیز پیه سوزهای متعلق به دوران ساسانی ست.

تالارهای موزه

تالارهای آینه پیه سوز، کبریت و چراغ فضاهای موزه قصر آیینه یزد را تشکیل می دهند.

تالار آینه

این عمارت به قصر آینه شهرت دارد که دلیل آن وجود آینه کاری های بی نظیر در آن است. در این تالار مجموعه ای از آینه های مورد استفاده در مراسم و زندگی روزمره مردم نصب شده که از نظر تاریخی و فرهنگی ارزش بسیار دارد.

آینه

جالب است بدانید آینه که در فرهنگ فارسی نمادِ پاکی و راستی ست، از واژه ی “آدونک” به معنای آیین و رسم و مثال و “آینک” باز هم به معنای آیین و طریقه گرفته شده. این کلمه همچنین از پیشوند ad و ریشه های ven  به معنی “دیدن” ساخته شده است. آینه در ادبیات عرفانی با معانی دیگری مثلِ دل، پیر و انسان به کار رفته است.
این شیء شفاف در معماری ایرانی در طولِ سال ها نقش مهمی ایفا کرده و تزییناتِ زیبایی را به جا گذاشته است.
آینه برای اولین بار در حفریات محوطه سیلک کاشان (هزاره چهارم قبل از میلاد) به صورت گرد و از جنس مس دیده شد که قدمتِ کهن آن را گواهی می دهد.

اهمیت آینه در اعتقادات و زندگی مردم

آینه نمادِ پاکی و صفا و راستی و درستی، از سال های خیلی دور در آیین ها و زندگی مردم ایران، نقش مهمی را ایفا کرده است. آینه در سفره هفت سین مظهرِ شروعی جدید و روشنایی است، در سفره عقد و هنگامِ بستنِ این پیوندِ زیبا نیز با اعتقاد به روشن کردنِ مسیر زندگی زوج ها در طول زندگی مشترک و در مراسم های ماه محرم و اعیاد نیمه شعبان نیز تداعی کننده روح پاک امامان شیعه است.

تالار پیه سوز

پیه که بیش تر از پی و چربی حیوانات یا روغن گیاهی (روغن کرچک) یا حتی از روغن نهنگ، ماهی گرفته می شده، به عنوانِ سوختِ پیه سوزها کاربرد داشته است. پیه سوزها در گذشته دست ساز بودند و از جنسِ سفال لعاب دار اما رفته رفته با جنسِ فلزی تولید شدند.

انواع چراغ ها

چراغ های پیه سوز

چراغ های پیه سوز تقریبا شبیه چراغ الکلی بودند که داخلِ آن را پیِ آب شده حیوانات به عنوانِ منبع سوخت می ریختند. البته این چراغ ها دود و بوی نسبتا زیادی تولید می کرد.

چراغ موشی

چراغ های موشی نسل بعدی چراغ ها بود و تنها تفاوت آن با چراغ های پیه سوز، استفاده از نفت سفید به جای پیه بود. شیشه کوچکِ بالای این چراغ محافظِ شعله بود.

چراغ فانوسی

در دوره ای، استفاده از این چراغِ سبک و کاربردی که حملِ آن نیز راحت بود، بسیار رایج شد.

چراغ لَمپا

چراغ لَمپا که به گردسوز هم معروف بود، با شعله بزرگ تر و ارتفاعِ بیشتر، برای استفاده در داخل منزل بود، زیرا هم بزرگ تر و هم از نظرِ ظاهر شیک تر بود. این چراغ به راحتی فضایی نسبتا بزرگ را روشن می کرد.

چراغ زنبوری

بعد از لمپا چراغ توری وارد بازار شد که به جای فتیله، توری داشت. این توری بر اثر گرما شعله  می گرفت و نور تولید می کرد. البته لمپا منبعی فلزی داشت که داخلِ آن نفت سفید می ریختند و شروع به زدنِ تلمبه ای می کردند که به منبع وصل بود، در اثر حرکت تلمبه باد با فشارِ زیاد وارد منبع و همین باعث می شد نفت به صورتِ گاز خارج شود  و توری که از سقف چراغ آویزان بود، روشن شود. جالب اینکه این نور به قدری زیاد بود که نگاه کردن به صورتِ مستقیم به آن بسیار دشوار بود.

تالار کبریت

این تالار برای خیلی ها مخصوصا کلکسیونرها یکی از بخش های جذاب ِ عمارت است زیرا مجموعه ای از کبریت ها از سالهای دور با طرح ها و سایزهای مختلف در آن به نمایش گذاشته شده است. در گذشته های خیلی دور یک چوب باریک یا گاه چوبِ شاهدانه را در گوگرد مذاب فرو می بردند و بعد از برخورد با اجسامِ زبر آتش می گرفت، سال ها بعد با استفاده از همین ایده، کبریت ساخته شد. بد نیست بدانید نخستین کارخانه کبریت سازی با عنوانِ “توکلی” در سال 1298 در تبریز تاسیس شد.

تالار چراغ

در این تالار انواع چراغ های فتیله ای را می توان دید؛ از چراغ های فلزی و شیشه ای و بارفتن گرفته تا چراغ هایی با سوخت هایی مانند روغن، نفت، پارفین و گاز.
فتیله در چراغ های فتیله ای تا مخزن سوخت ادامه داشت و فتیله سوخت هم به ابتدای چراغ وصل بود.

تزیینات بنا

علاوه بر سبک تلفیقی معماری بنای قصر آیینه یزد، تزییناتِ به کار رفته در آن نیز بسیار چشم نواز و زیباست؛ تلفیق آیینه کاری، گچ بری و نقاشی و استفاده از طرح های هندسی و اسلیمی فضای حوضخانه را بسیار دیدنی کرده است. جدای از اینها؛ چراغ ها و لوسترهای خاص و درها و پنجره های مشبک چوبی با شیشه های رنگی شکوه و زیبایی این بنا را دو چندان کرده است..

آدرس موزه قصر آیینه یزد

یزد، خیابان آیت الله کاشانی، نرسیده به میدان شهدای محراب، روبروی پارک هفتم تیر