سوغات یزد

سوغات یزد سوغاتی از دل تاریخ و فرهنگ مردمان کویر

تهیه هدیه و سوغات برای نزدیکان یکی از بخش های لذت بخش و جدانشدنی در سفر است، مخصوصا اگر به شهری مانند یزد سفر کرده باشید. انواع شیرینی های سنتی همچون قطاب، باقلوا، انواع لوز، پشمک، کیک یزدی و صنایع دستی فاخری چون ترمه، شَمَد، زیلو، سفال و سرامیک و انواع پارچه های ارزشمند، رنگارنگ و زیبا از جمله سوغات یزد، این شهرکویری و محسورکننده است.
اگر قصد سفر به یزد؛ نخستین شهرخشتی و دومین شهر تاریخی جهان را دارید حتما ادامه این مطلب را بخوانید تا با سوغات سزد بیشتر آشنا شوید:

انواع شیرینی یزدی

یکی از پرطرفدارترین و معروف ترین سوغات یزد شیرینی های سنتی یزدی است که از تنوع بالایی هم برخوردار است.

قطاب

یکی از لذیذترین، شناخته شده ترین و پرطرفدارترین شیرینی های یزدی قطاب است که از ارزش غذایی بالایی برخوردار است. بنا به شنیده ها و مستندات، پیشینه این شیرینی به اواخر دوره قاجار برمی گردد.
مغز داخلی این شیرینی از پودربادام، پودر قند و هل تشکیل شده و یک لایه نان شیرین سرخ شده که از آرد گندم، شیر یا ماست و زرده تخم مرغ تهیه می شود روی آن را می پوشاند و در انتها نیز قطاب در پودر قند غلطانده می شود. البته اگر مایل بودید می توانید قطاب ساده بدون تزیین پودر قند را انتخاب کنید.

باقلوا

باقلوا نیز یکی دیگر از خوشمزه ترین شیرینی های سنتی یزدی است که این طور که پیداست قدیمی‌ترین نوع شیرینی در یزد محسوب می شود. گلاب، شکر، هل، آرد، بیکینگ پودر، زرده‌ی تخم‌مرغ، خاک قند، شیر و روغن مواد اولیه این شیرینی را تشکیل می دهند.

کیک یزدی

کیک یزدی از آرد گندم، تخم مرغ مایع پاستوریزه، شکر، ماست پاستوریزه، روغن حیوانی، روغن گیاهی خوراکی، مغز پسته، خلال بادام، هل، بکینگ پودر تشکیل شده است. نمونه مشابه این نوع کیک در شهرهای دیگر کشور نیز پخته می شود اما طعم و عطر متفاوت این کیک در یزد دلیل عمده استقبال از آن است و یکی از محبوب ترین سوغات یزد می باشد.
این کیک در یزد بیشتر در مراسم عزاداری و روزه خوانی ها مورد استفاده قرار می گیرد.

پشمک

پشمک پنبه ای و سبک یکی از خوش طعم ترین شیرینی های یزدی است که مواداولیه آن شربت اینورت ( آب، شکر، آبلیمو )، آرد گندم، روغن حیوانی، روغن گیاهی خوراکی، هل است.

لوز بیدمشک (بادامی)، لوز پسته ای، لوز نارگیلی و لوز دورنگ (پسته و نارگیل)

لوزها انواع مختلفی دارند و با انواع مغزها تهیه می شوند؛ مغز بادام، مغز پسته، پودر نارگیل، شکر، هل، گلاب مواد اولیه لوزها را تشکیل می دهد. این شیرینی های لوزی شکلِ کوچک از دیرباز طرفدارن بسیاری دارد.

سوهان خانی

یکی از پرطرفدارترین و خوش طعم ترین انواع سوهان، سوهان یزدی است که از ارزش غذایی بالایی برخوردار است و از روغن حیوانی، روغن گیاهی خوراکی، شکر، آرد گندم، پودر جوانه گندم، مغز پسته، زرده تخم مرغ مایع پاستوریزه، هل تهیه می شود.

سوهان آردی

سوهان آردی یکی از دو نوع سوهانی است که به شکل دایره ای و با ضخامت تقریبا یک سانتیمتر در یزد تهیه می شود. آرد گندم، روغن حیوانی، روغن گیاهی خوراکی، شربت اینورت ( آب، شکر، آبلیمو )، گلاب، پسته آسیاب شده، هل، دارچین مواد اولیه این نوع سوهان است.

حاجی بادام

نوعی شیرینی کوچک و خوش طعم و ترد یزدی است که براساس شنیده ها دو روایت برای آن بیان شده است؛ اولین روایت از قول یکی از نوادگان حاج خلیفه علی رهبر است که می گوید: حاج خلیفه مقداری شیرینی بادامی در سفر به مکه با خود همراه می کند که بعد از بازگشت مقداری از آن در جیب وی باقی می ماند و به شوخی می گوید این ها هم حاجی شدند و از آن روز شیرینی های بادامی، به حاجی بادام تغییر نام داد. روایت دوم اما از زبان دکتر علی شرقی، پژوهشگر یزدی است: احتمال آن وجود دارد که کلمه حاج از کلمه ترکی آجی به معنی تلخ آمده باشد و چون در گویش یزدی آجی شبیه به حاجی تلفظ می‌شود، به مرور آجی بادام یا شیرینی بادام تلخ به حاجی بادام تغییر کرده است. مغز بادام، پودر قند، آرد گندم، شکرآسیاب شده، آرد نخود چی، تخم مرغ مایع پاستوریزه، هل، جوز هندی از ترکیبات حاجی بادام هستند.

نان منقا

نان منقا همان نان پنجره ای است که در شهرهای دیگر نیز تهیه می شود و پیشینه ای طولانی دارد. اما نوع یزدی آن اندکی متفاوت تر است و از روغن گیاهی خوراکی، شیرکم چرب پاستوریزه، آرد گندم، تخم مرغ مایع پاستوریزه تهیه می شود.

نقل یزدی

در گذشته ای نه چندان دور نقل های یزدی جزو لاینفک مراسم و تشریفات عروسی به حساب می آمدند، البته همچنان هم در برخی مراسم های شادی از این شیرینی استفاده می شود. نقل یزدی با طعم های متفاوتی عرضه می شود که هرکدام طرفداران خاص خود را دارند. نقل بیدمشکی، بادامی، ساده و … از انواع نقل ها هستند.

آب‌نبات مغزی

یکی از انواع آبنبات های سنتی یزد است که با مغز بادام و پسته و یا بدون مغز عرضه می شود.
نان کنجدی، نان پسته ای، نان نارگیلی، نان بادامی و نان برنجی
این شیرینی های کوچک و خوش طعم هم هرکدام با طعمی متفاوت طرفدارن زیادی دارد و از شیرینی های سنتی و بااصالت یزد به شمار می روند.

ارده و حلواارده

ارده و حلواارده هر دو از کنجد تهیه می شوند و دارای خواص بسیار و فاقد هرگونه افزودنی شیمیایی هستند.
ارده معمولا با شیره سِرو می شود، زیرا طعم طبیعی آن خالص و اصیل و کمی گَس و تلخ است. ارده به دلیل ارزش غذایی بالایی که دارد وعده مناسبی برای صبحانه به شمار می آید.
حلواارده اما علاوه بر کنجد آسیاب‌شده، دارای شکر، شیره‌خرما یا شیره‌انگور است، به همین دلیل طعم‌ آن به مراتب شیرین‌تر از ارده است و بهترین گزینه برای دِسِر است.
معروف ترین ارده و حلواارده ایران به شهر اردکان استان یزد تعلق دارد که به روش نیمه سنتی تهیه می شود و به دلیل طعم بی نظیر و خواص فراوان طرفداران بسیاری دارد.

انواع پارچه های یزدی

صنعت نساجی در یزد سابقه ای بس طولانی دارد و پارچه های نفیس، زیبا و خوش رنگ و لعاب یزدی از دیرباز به عنوان سوغات یزد مورد توجه بوده و حتی به سراسر دنیا نیز صادر می شده است. هر چند در حال حاضر بافت برخی از این پارچه ها به دلیل زحمت زیاد منسوخ شده است اما ترمه، دارایی، شَمَد، دستمال یزدی و چادرشب باوجود فعالیت بسیار محدود کارگاه های شعربافی، همچنان طرفداران خود را حفظ کرده است و یکی از سوغاتی های یزد می باشد. در ادامه با این بافته های دلربا بیش تر آشنا خواهید شد:

شعربافی

یکی از هنرهای اصیل، سنتی و چشم نواز یزد، شعربافی است. بدون شک یزد شهری است که صنعت نساجی و پارچه های فاخر آن از سال های دور زبانزد بود تا جایی که مارکوپولو در سفرنامه اش می گوید: “پارچه‌های ابریشمی موسوم به «یزدی» نزد بازرگانان شهرت فراوانی دارد و به همه جای دنیا صادر می‌شود”.
ترمه بافی، دارایی بافی، احرامی بافی، دندانی بافی، قناویز، دستمال، چادر شب بافی، شمدبافی، رولحاف بافی، پرده بافی و زری بافی انواع تولیدات شعربافی است که با چرخ های بافندگی چوبی بافته می شد و اما امروز بسیاری از این تولیدات به خاطره ها پیوسته و بافت آن ها منسوخ شده است. با این حال هنوز هم هستند کسانی که با علاقه شان اجازه نمی دهند این هنر به طور کامل از بین برود و برای احیایش تلاش می کنند.

ترمه

ترمه پارچه نفیس، خوش رنگ و بااصالتی است که تار آن از ابریشم طبیعی و گاهی نخ پنبه و پود آن از ابریشم، کرک و نخ است و تاچندی پیش و البته در حال حاضر نیز به صورت بسیار محدود با استفاده از مواد طبیعی و معمولا گیاهی رنگ آمیزی می شده است. این پارچه به این دلیل که در گذشته با انگشت بافته می شد به انگشت باف معروف بود. امروز اما بافت آن به صورت نیمه دستی است. در بافت این پارچه تارها همه از یک جنس و رنگ هستند و تنها برای پودها انتخاب رنگ صورت می گیرد.
این پارچه دلربا یکی از قدیمی ترین منسوجات دست بافی است که اکثرا آن را با نقش بته جقه می شناسند و نخستین بار حدود ۴۰۰سال پیش توسط استاد خواجه غیاث الدین نقشبند بافته شد. البته آن زمان این هنر به زری بافی مشهور بود. رواج این صنعت اما به اوایل دوره صفویه برمی گردد. بافت این پارچه در گذشته دشوار بود و به همین دلیل بیشتر برای لباس های فاخر و تنپوش اعیان استفاده می شد. این هنر را البته در بسیاری از نوشته ها؛ به زرتشتیان نسبت داده اند که از آن برای دوخت نوعی شلوارِ مخصوص مجالس سرور(شلوار گبری) و نوعی شال راه راه(مُحَرَّمات) برای بستن دورِ کمر استفاده می کردند.
نقش های ترمه بافی قدمت زیادی دارند که شناخته شده ترین آنها بته جقه است اما، گل شاه عباسی، بته خرقه‌ای، بته ترمه ای، بته کشمیری، طرح جام، بته اژدری، رضا ترکی، گلزار، قاب قرآن، خجسته، ‌تاجی، بته بادامی، بته سروی، بته گلزاری، بته بادامی، بته خوابیده، بته تاجی، بته کنگره ای، بته کلاغی، ترمه بند، نقش افشان بند، نقش لری نیز از دیگر نقش های ترمه هستند.
شال چارقدی، شال راه راه، شال کشمیری، شال بندی، شال محرمات، شال زمردی، شال کرمان، شال امیری، شال یزدی، شال کمربندی، شال رضوی از انواع ترمه هستند که باگذشت زمان هنوز هم طرفداران خود را دارد. بهترین نمونه ترمه را می توانید در یزد تهیه کنید.

دارایی

دارایی؛ بافته ای منحصربه فرد و رنگارنگ از جنس ابریشم که با روشی خاص بافته، رنگ و منقوش می شود. به این صورت که ابتدا نخ های پارچه رنگ می شوند و سپس بافت انجام می شود. به این صورت که نقش به صورت رنگرزی روی تار یا پود یا هر دو منتقل و پس از آن پارچه بافته می‌شود.
دارایی معادل فارسی ایکات، واژه ای مالایایی به معنی بستن تار و پود از روی الگویی از پیش آماده شده است. این طور که گفته می شود در گذشته به دلیل روش بافت و زحمت بسیار این نوع پارچه گرانبها بوده و تنها توسط قشر متمول جامعه آن هم بیشتر برای جهاز عروس و به عنوان رولحافی، بقچه، بقچه سوزنی و آستری خریداری می شده است و به همین دلیل این هنر به دارایی بافی مشهور است. دارایی بافی در یزد قدمتی ۸۰۰ ساله دارد و علی رغم این که همچنان طرفداران بسیاری دارد اما متاسفانه دشواری بافت سبب شده رفته رفته این هنر به فراموشی سپرده شود.

شَمَد

در فرهنگ فارسی معین آمده؛ شمد، پارچه نازک سفیدی است که هنگام استراحت روی خود می اندازند. بدون شک شمد یکی از بهترین رواندازهای مناسب برای فصل تابستان است. این پارچه سبک و خوش رنگ که جزو صنایع دستی استان یزد به شمار می رود بسیار نازک و عمدتا با نقشی چهارخانه و گاه ساده بافته و در بافت آن از نخ پنبه یا ابریشم و ویسکوز استفاده می شود. شمدها شما را از گزند حشرات نیز در امان نگه می دارند. با گذشت زمان هنوز هم شمد طرفداران خود را حفظ کرده است.

دستمال یزدی

پارچه های زیبا، لطیف و رنگارنگ یزدی تنها به ترمه و دارایی محدود نمی شود. دستمال یزدی هم نوعی پارچه بافته شده با نخ ابریشم با ابعاد معمولا ۱۲۰ در ۱۴۰ و با ۱۵۰ در ۲۰۰سانتی متر است که در گذشته علاوه بر استفاده به عنوان عرقچین و مصرف معمولِ دستمال، گاه برای بسته بندی اقلام کوچک و وسایل حمام، سفره و گاه به عنوان روسری و یا در دوخت لباس های زنانه هم از آن استفاده می شده است. در حال حاضر نیز بافت این دستمال با استفاده از ابریشم مصنوعی رواج دارد و همچنان به عنوان محصولی پرکاربرد استفاده می شود.
دستمال عشایری، دستمال ابریشمی و دستمال مرسریزه انواع این دستمال هستند.

چادرشب

پارچه ای لطیف با طرح چهارخانه(پیچازی) که جنس آن پنبه ای یا ابریشمی است و بیش تر برای برای پیچیدن پتو، تشک و لباس مورد استفاده قرار می گیرد. البته نوع ضخیم تر با طرح خِتکی آن نیز برای حمله علوفه و محصولات کشاورزی به کار می رود و به چادرشب صحرایی یا بیابانی معروف است. نوع دیگر آن نیز با طرح راه‌راه، به سفره معروف و همچنان به وفور مورد استفاده است. در نوشته ها آمده در گذشته مردان زرتشتی در یزد از چادرشب به عنوان سربندِ ابریشمی استفاده می کردند.
چادرشب بافی در استان یزد در شهرستان یزد، اردکان و بخش زارچ و بیشتر در ابعاد۲متر در ۲متر بافته می شود.

احرامی‌

احرامی پارچه ای است از جنس پنبه که بیش تر مورد استفاده حجاج قرار می گیرد. البته بافت این پارچه این روزها آن طور که گفته می شود تنها توسط یک خانواده و به صورت بسیار محدود انجام می شود.

دیگر سوغات یزد

طلای یزدی

علاوه بر شیرینی های خوشمزه و پارچه های ابریشمی، فاخر و رنگارنگ و صنایع دستی زیبا، طلای یزدی نیز شهرت خاص دارد.
طلا با عیار ۲۰ در کل ایران تنها در استان یزد تولید می شود. این نوع طلا به دلیل شفافیت و مقاومت بیشتر نسبت به طلا با عیارهای کم تر، از گذشته طرفداران بسیاری داشته است. زنجیرهای چینابی، هل و گل، خشخاشی و رنجیر پوست ماری، کونیک و نمونه‎های جدیدی مانند مصنوعات ملیسه از طرح هایی هستند که مختص یزد است و همچنان بسیاری از سراسر ایران برای خرید طلا به یزد می آیند.

مِس

هنر مسگری یکی از هنرهای نام آشنا و پرآوازه یزد است که قدمت ۶۰۰ساله بازار پنجه علی یا همان بازار مسگرها گواه این ادعا است. در گذشته ظروف مِسی جزو جدانشدنی جهیزیه دختران یزدی بود. این روزها اما از ظرف های مسی به شکل بسیار محدودتر و بیشتر برای تزیین مورد استفاده قرار می گیرد. البته برخی نیز به توصیه پزشکان و خواص بیشمار مس برای پخت و پز به آن روی آورده اند. ظروف مِسی یکی از سوغات های زیبا و پرطرفدار یزدی به شمار می آید.

زیلو

شهر میبد آذرماه ۹۷ بانظر شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهرجهانی زیلو معرفی و زیلوی میبد ثبت جهانی شد. هرچند در مورد چگونگی شکل گیری و خاستگاه این هنر ارزشمند فرضیه ها فراوان است اما، قدمت آن در استان یزد و شهر میبد بس طولانی است و حتی به عقیده برخی عمر آن به پیش از اسلام می رسد. برخی دیگر نیز خاستگاه زیلوبافی را میبد می دانند و معتقدند این هنر رفته رفته توسط استادکاران میبدی به مناطق دیگر گسترش یافته است، هرچند در کتب تاریخی اشاره ای مستقیم به این موضوع نشده است. اما مهم این است که استان یزد گنجینه ای است از زیلوهایی نفیس که قدمت طولانی بافت این زیرانداز را نشان می دهد. زیلو به منزله فرشی است با طرح و نقشی متفاوت و خاص و برگرفته از کاشیکاری های مساجد و معماری اسلامی و نخی از جنس پنبه که عمده دلیل استفاده از این زیرانداز در فصل تابستان بوده است و از قدیمی ترین صنایع دستی استان یزد به شمار می آید.
در گذشته رنگ های به کار رفته در زیلوها تماما از روناس، پوست گردو و نیل به دست می آمدند و همین امر دلیل اصلی ثابت ماندن و مقاومت رنگ زیلو حتی در بدترین شرایط نگهداری بود.
رنگ آبی – سفید، آبی –گُلی و سبز – گلی؛ ترکیب رنگ های زیلو است که بنا به کاربرد آن انتخاب می شود.

سفال و سرامیک

سفال میبد با نقش های خاص و اصیل و منحصربه فرد از طبیعت و تفکرات و آداب مردم این منطقه الهام گرفته است. هنرسفال گری در یزد به دلیل مواد خامِ دردسترس و فراوان بیش از هزار سال قدمت دارد.
سفال میبد بیش تر با نقش خورشید خانم معروف است؛ همان خورشید تابان که صورت یک زن با ابروهای پیوسته و چشمان مشکی را به تصویر کشیده است و نماد خورشید درخشان زیبای کویر است. این طرح در سال ١٩٧١میلادی / ۱۳۵۰ هجری شمسی، در نمایشگاه بین‌المللی مونیخ برنده‌ی مدال طلا شد. نقش ماهی( کنایه از کم آبی منطقه کویری) و مرغ( اشاره به گونه ای پرنده که زیستگاهش نواحی کویری است) نیز از دیگر نقش های معروف به شمار می آید. چیت، کمر، زلف عروس، کوه دار، طاق نصرت، تاج، محرماتی ساده و غیرساده، کوهگ، پیچ دوقلمه، سوزنی، چادیشوگ (چادرشبی)، پنجه فرسی، لوزی، کرمانی، مشهدی، قندی یا قندگ، کله قوچی، خانیوگ، تخته‌ای و کنده تخته‌ای، بازوبندی و اسب‌سوار نیز از دیگر نقش های به کاررفته در سفال میبد است که بیشتر با رنگ‌های آبی، سبز، زرد و خطوط ظریف سیاه نقاشی می‌شود.
سفال میبد به دو دسته که اولی با ماده‌ی اصلی گل رس ساخته می شود و ماده اصلی نوع دوم نیز خاکی موسوم به خاک سفید و ترکیبی از «کوارتز»، «کائولن» و «سیلیس» است و به صورت سفال ساده‌ی بدون لعاب، سفال لعاب‌دار و کاشی و سرامیک تولید می شود. بیش تر ظروف سفالی تولید شده در میبد کاربردی است.

گیوه

هنر گیوه بافی در یزد قدمت بسیاری دارد و تاچندی پیش این استان از قطب های مهم تولید گیوه در کشور به شمار می رفت. این روزها اما این صنعت رونق خود را از دست داده است اما همچنان گیوه طرفداران خاص خود را حفظ کرده است.
گیوه پاپوشی سبک، راحت، ضدتعریق و قابل شست و شو است که با نخ پنبه تولید می شود و بهترین گزینه برای تمام فصول سال به ویژه تابستان است. در حال حاضر گیوه ها با طرح ها و رنگ های متنوع و با قیمت حدودی از ۳۵ تا ۵۰۰ هزار تومان بسته به نوع نخ استفاده شده، عرضه می شود.