نارین قلعه

تاریخچه نارین قلعه

در گذشته های دور، تقریبا هزاره چهارم قبل از میلاد در میبد، قلعه ای با خشت و گِل بر روی تپه ای گِلین ساختند که در برابر دشمنان نفوذناپذیر بود و به همین خاطر نام “کهن دژ” را برای آن انتخاب کردند که با نام “نارین قلعه” هم شناخته می شود. محلی ها به این قلعه که زمانی شاکله اصلی شهر را تشکیل می داد، “نارنج قلعه” هم می گویند. ساختار این قلعه شبیه به ارگ بم است و بعد از این بنای عظیم، نارین قلعه میبد، بزرگ ترین شهر خشتی کشور محسوب می شود. 

قدمت نارین قلعه

در طی تحقیقات و کاوش های صورت گرفته در زمان مرمت نارین قلعه، سیر تاریخی و قدمت آن تا اندازه ای مشخص شده است. با توجه به آثار یافت شده از اواخر هزارۀ چهارم تا اواسط هزارۀ سوم قبل از میلاد در لایه های زیرین این قلعه و با مطالعه بر روی حصار، بارو و جرزهای ضخیم فضاها با دورهای بیضی و صفه ای خشتی در بخش بالایی اش و همچنین اندازه خشت های به کار رفته در آن (۱۰×۲۶×۴۰ سانتی متر و احتمالا متعلق به دوره مادها) و سکه ها، مهرها و کتیبه پهلوی یافت شده، قدمت ایجاد این بنای عظیم به دوره “ساسانیان” بازمی گردد.
البته باید عنوان کرد، کارشناسان با توجه به وجود آثار خشتی در لایه های زیرین و زیر دیوار شمالی و قسمت شاه نشینِ قلعه، آثار سوختگی و تنور، یافتن سفال هایی متعلق به دوران آهن در زیر سازه خشتی، یافت تعداد زیادی از سفال های ضخیم قهوه ای در لایه های دیگر، بر این باورند که بنای نارین قلعه روی اثری کهن تر ایجاد شده است. 

سیر تاریخی قلعه

تفاوت ابعاد خشت های به کار رفته در نارین قلعه، نشان دهنده این مسئله است که این بنا در دوره های تاریخی مختلفی تکمیل یا تعمیر شده است.

دوره اسلامی

در دوره اسلامی نیز این قلعه مورد استفاده قرار می گرفت و این را می توان از آثار معماری صدر اسلام تا قرون میانۀ اسلامی که به صورت تعمیرات هنوز باقی مانده است، متوجه شد. آخرین دوران پر رونق این قلعه (قرن هشتم ه.ق) در زمانی بود که سلسلۀ آل مظفر از میبد پا گرفت و به حکومت کردن به بخش مهمی از ایران رسید که در این باره، “محمد بن مظفر” مؤلف کتابِ “تاریخ جدید یزد” (۷۳۷ ه.ق)، این گونه می گوید: “خزینه ‌ای که در یزد بود تصرف کرد و لشکر را مرسوم داد و قلعه دالان میبد را عمارت کرد و خندق دور کرد.” 

دوره آل مظفر

فرزند “مبارزالدین محمد مظفری” با ایجاد حصار و بارویی منسجم به دور شارستان (فضای مردم نشینِ قلعه)، شروع به بازسازی و مستحکم کردن قلعه کرد. همچنین تعداد برج های نگهبانی را افزایش و به این ترتیب تعمیرات وسیعی را در قلعه انجام داد. با وجود شتابزدگی در انجام این اقدامات و اصولی نبودنشان، باز هم به اندازه ای استحکام داشت که دشمنان با وجود حملات متعدد، نتوانستند به قلعه نفوذ کنند. هنوز آثار این تعمیرات به صورت لایه به لایه خشت و چینه، به جای مانده است.
در دوره های بعد همچنان نارین قلعه رونق داشت، اما تعمیر و تغییری در آن صورت نگرفت و به مرور زمان استفاده از نارین قلعه کمتر شد تا جایی که با تغییر و تقویتِ نظام دفاعی شهرها، این قلعه کلا متروک و در اثر آسیب های اقلیمی و … دچار آسیب های زیادی شد. 

دوره معاصر

سال ۱۳۴۰ ه.ش، ورودی و حصار و باروی جنوبی و غربی نارین قلعه را جهت احداث خیابان خط میان (امام) و فلکه، تخریب کردند. سال ۱۳۶۳ ه.ش هم جهت فعالیت های عمومی، قسمت وسیعی از عرصه مردم نشینِ قلعه، از بین برده شد. بعد از آن، سازمان میراث فرهنگی، مرمت و حفظ این بنای مهم و عظیم را بر عهده گرفت. 

محل قرارگیری قلعه

محل قرارگیری ارگ عظیم نارین قلعه در میانه جنوب شهر میبد است که دو سمت آن خیابان، سمت دیگرش باغ ها و در سمتی هم محله کوچُک قرار دارد. جهت داشتن دیدی کامل و مسلط به کل شهر، این بنا را در مکان بلندی در مدخل شهر ساختند. مکانی که مرکز اصلی برای مقاومت و محافظت از شهر در برابر دشمنان بود، به نوعی حصار شهر به استحکامات قلعه متصل بود.   

افسانه های نارین قلعه

یکی از افسانه های مربوط به نارین قلعه، بر اساس نوشته های “جعفری” (نخستین تاریخ نگار یزدی متعلق به قرن هشتم ه.ق)، این است که این قلعه توسط “سلیمان نبی”، برای پنهان کردن گنجینه خود ایجاد شده است. این افسانه در برخی منابع تاریخی به این شکل بیان شده است که سلیمان نبی، “دیودال” را جهت مخفی کردن گنجش مأمور کرد و او هم قلعه ای با نام “قلعه دالان” یا همان نارین قلعه را ایجاد نمود. وجود این افسانه ها نشان دهنده این است که حتی در زمان های دور نیز این بنا برایشان قدیمی و رازگونه بوده است.  

نقش نگاره های موجود در نارین قلعه

در سال های اخیر، تکه ای سفال با طرح حک شده نیمه انسان- نیمه حیوان بر آن، در قلعه یافت شده که شبیه به نقش نگاره های تمدن ایلامی ها در هزاره سوم قبل از میلاد بر روی سفال های موجود در نارین قلعه است. 

طراحی و معماری نارین قلعه

نارین قلعه بنایی مطبق، در ۵ طبقه (در بعضی منابع ۷ طبقه) بر لبه افتادگی یا تراس رُسی، قرار گرفته است که باعث شده، شکل زمین، روی معماری آن تأثیر گذاشته باشد. نقشه نارین قلعه پلانی بیضویِ نامنظم دارد (با کشیدگی جنوب به شمال) و راه های ارتباطی آن به صورت حلزونی ساخته شده است. این طراحی، طبقات قلعه را به هم مرتبط کرده است. دورتادور قلعه خندقی پهن و عمیق وجود دارد. هسته اصلی این قلعه از سه بخش حاکم نشین، لشکرنشین و مردم نشین تشکیل شده و تمام این قسمت ها از بیرون و داخل، توسط حصارهایی تودرتو، محافظت می شدند. ارتفاع قلعه از کف خندق تا بالای بامِ حاکم نشین، تقریبا ۲۵ متر است. 

ایجاد راه هایی در زیرِ زمین در قلعه 

در نارین قلعه، راه هایی به صورت شبکه ای در زیرِ زمین جهت ارتباط با کل شهر ایجاد شده بود و از طریق عبور از آن ها در مواقع لازم، آب و غذای درون قلعه از شهر تأمین می شد. این راه ها کمک بزرگی به غیرقابل نفوذ بودن و فتح نشدن قلعه می کرد و دشمنان هیچ زمان نتوانستند به آن راه پیدا کنند. 

اجزای مختلف قلعه

حصار و باروها

حصار و باروی بیرونی ترین بخش قلعه یعنی بخش جنوبی و شرقی (واقع در بلندا) با حصار شهر، متصل و یکی بود. این قلعه دارای چهار برجِ بلند و گرد است. پایین ترین حصار قلعه، دارای قطر ۵ تا ۲۰ متر(در برخی نقاط) است.  

خندق اطراف قلعه

فاصله بخش مردم نشینِ قلعه تا خندقی که دورتادور قلعه وجود دارد، حدودا ۱۰ متر بوده است. این خندق در جهات مختلف دارای پهنای متفاوت است. در حال حاضر بخشی از این خندق بزرگ به باغ تبدیل شده است.

فَصیل قلعه

دالان هایی با پهنای ۳ تا ۲۰ متر(فَصیل) و با حصاری کوتاه (که بر لبه بلندا قرار دارد)، در اطراف هسته اصلی قلعه ایجاد شده اند که در آن کار نگهبانی صورت می گرفت.    

ورودی قلعه

در ضلع غربی قلعه، ورودیِ آن قرار داشت که تخته پُلی متحرک هم درِ دروازه را تشکیل می داد و هم روی خندق می خوابید. 

دروازه قلعه 

دروازه قلعه، دو برج بلند و قوسی داشت که اکنون از بین رفته است. 

بخش های موجود در نارین قلعه

نارین قلعه به دو بخش اصلی تقسیم می شد که به بالایی و پایینی مشهور بود. در قسمت بالایی حاکم نشین قرار داشت و پایینی، عرصه مردم نشین بود. 

عرصه حاکم نشین یا شاه نشین

تمام عرض قلعه را عرصه حاکم نشین در برگرفته است که بین ضلع شمالی و جنوبی قلعه، قرار دارد. این قسمت از قلعه در هر طرف دارای فضاهای کشیده است که هر کدام، بخشی مجزا (از پایین به بالا) را تشکیل می دادند. این بخش ها توسط حصار و برج هایی از هم جدا شده و تحت حفاظت قرار می گرفتند. 

معماری عرصه حاکم نشین یا شاه نشین

این بخش که به “شاهنشین مظفری” هم معروف است، از سه طبقه تشکیل شده. برای رسیدن به شاه نشین باید از دربند سوم وارد می شدند.
شاهنشین دارای دو ردیف اتاق (به صورت خطی) و ایوانی وسیع است. برای تأمینِ نور فضاهای سرپوشیده این بخش، روزن هایی در بخش بالایی دیوارها ایجاد شده است. چشم انداز حاکم نشین رو به شمال یعنی جایی که شهر در آن ضلع قرار دارد، است. 

بخش مردم نشینِ قلعه

وسیع ترین بخش قلعه، عرصه مردم نشینِ آن بود که بناهای زیادی در آن قرار داشت، اما اکنون از آن، فقط محوطه بدون بنا باقی مانده است. هر قسمت از عرصه مردم نشینِ قلعه، جهت اسکان و استقرار اهالیِ آبادی و محله های میبد بود که در مواقع اضطرار، به آن جا پناه می بردند. بیشترین آسیب وارد شده به بنای قلعه نیز در همین قسمت بوده است.   

سایر بناهای موجود در قلعه 

در بخش پایینی نارین قلعه، بناهای عمومی مثل گذرگاه، حمام و مسجد هم وجود داشت (در معماری شهر به این بخش “شارستان” گفته می شد) که اکنون اثری از آن ها باقی نمانده است.
در ضلع شمالی قلعه (تقریبا هم تراز با ضلع جنوبیِ آن است)، تعدادی زیاد از واحدها یا اتاق هایی به صورت فشرده در کنار هم ایجاد شده است. در قرن هشتم ه.ق، ردیفی کامل از این واحدها با سقف های ضربی، پشت به حصار شمالی قلعه ساخته شدند. بخشی از این اتاق ها اکنون باقی است و بقیه بناها هنوز زیر خاک مدفون هستند و اطلاعی از مشخصاتشان در دست نیست. بخشی از اتاق های طبقات پایین به دلیل ریزش راهروها، هنوز کشف و شناسایی نشده اند. 

دَربندها یا راه های ارتباطی بین طبقات 

در نارین قلعه، طبقات بالایی بر سایر طبقات اشراف دارند. برای ورود به هر بخش از قلعه، دربندهایی در نظر گرفته شده بود. راه های شیب داری که با عبور از آن ها می توان به بالاترین بخش قلعه (حاکم نشین) رسید.
نارین قلعه بر اساس نظام سلسله مراتبی طراحی شده و تغییرات صورت گرفته در آن در جهت استحکام ارتباطات فضایی و نفوذناپذیر کردن قلعه بوده است. 

معماری ساخته و کَنده در نارین قلعه

با توجه به نیاز و مکان مورد نظر، در فضاهای بالایی قلعه از معماری ساخته یا برپا استفاده شده است و در فضاهای زیرین یا پایینی، از معماری کَنده. سیما و ظاهر قلعه با فضاهای برپا (ساخته شده) شکل گرفته است. ترکیب این دو فن، باعث تکمیل معماری قلعه شده است. یکی از وسیع ترین فضاهایی که با معماری کنده ایجاد شده، خندق است. از خاک حاصل از کندنِ این بخش، در ساخت و ساز معماریِ برپا بهره گرفته شده است. بنای عظیم نارین قلعه، با همین شیوه های کاست و افزود یا ساخته و کنده، در طی قرن ها ایجاد و تکمیل شده است و این دو فضا از هم جدانشدنی هستند. در معماری این بنا، از بستر طبیعی کاسته و به فضای مصنوعی افزوده شده است. 

فضاهای بوکنیِ قلعه

در ساخت و تکمیل این بنای هزاران ساله در دوره های مختلف تاریخی، فناوری های ساختمانی و معماری زیادی به کار رفته است که یکی از قدیمی ترینِ آن ها، معماری “ساخته(برپا) و کَنده” است. در این نوع معماری از وجود زمین در ایجاد قلعه بیشترین بهره برده شده می شود. در پایین ترین بخش بنا در دلِ زمین فضاهایی کنده شده است که در گویش محلی به آن ها “بوکن” گفته می شود.
این نوع فضاها در اغلب بخش های قلعه در برخی موارد به صورت مستقل و گاهی در کنار فضاهای ساخته،  ایجاد شده اند. فضاهای بوکنی زیادی در نارین قلعه است مانند، بوکن های موجود در بدنه های دو طرف خندقِ شرقی و شمالی. احتمالا در بدنه خندق های غربی و جنوبی هم این فضاها وجود داشته باشد، اما دسترسی به این بخش میسر نیست. ردیف قابل توجهی از فضاهای کنده شده در چند تراز هم در بدنه جنوبی بخش اصلی بنا دیده می شود. در تراز بالایی نیز شاهد ترکیب فضاها با عناصر کنده شده مثل اتاق و چاه هستیم. انبوهی از فضاهای بوکنی در تراز میانی بر دیوارۀ منتهی الیه شمالی بخش مردم نشین و بخش زیرینِ دیوار جنوبی، غربی و شمالیِ حاکم نشین، به چشم می خورد. بخشی از فضاهای کنده هنوز زیر آوار هستند و تاکنون تحقیقی بر روی آن ها صورت نگرفته است. قرار گرفتن قلعه بر روی تپه رُسی، باعث شده است تا در طول هزاران سال از ظرفیت خاکِ آن، استفاده و بنای قلعه با طبیعت سازگار شود.   

نحوه پراکندگی و ایجاد فضاهای بوکنی در قلعه

در عرصه های ترازِ میانی قلعه که مورد استفاده مردم، سربازان و خدمتکاران بوده است و بیشترین حجم ساخت و ساز در آن جا صورت گرفته، از معماری بوکنی استفاده شده است تا به نوعی پاسخگوی نیازها باشد. در این بخش ها به دلیل محصور بودن، امنیت بیشتری نیز حاکم بوده است. 

دلیل ایجاد فضاهای بوکنی در این بنا

از جمله عواملی که در ایجاد معماری بوکنی در قلعه تأثیر داشته است، عامل “زیرساختگی” یعنی نوع اقلیم و جنس خاک بوده است. دلیل دیگر هم عامل “انتفاعی” یعنی نیاز به ایجاد فضاهای بیشتر و تأمین امنیت و آسایش برای ساکنین بوده است. 

ویژگی های معماری بوکنی در بنا

در نارین قلعه، فضاهای بوکنی به صورت فضاهایی در کنار هم یا به صورت مجزا از هم ایجاد شده اند. ساخت قلعه با استفاده از این نوع معماری، بدون کم شدن از سطح اش، تکمیل شده است. در این بنا، فضاهای بوکنی، واحدهایی کوچک با کاربرد محدودند.
اغلب این واحدها شامل یک یا دو اتاق (به صورت خطی و به دنبال هم) هستند. در برخی موارد دو واحد با استفاده از یک بازشو، به هم متصل و باعث ایجاد فضایی وسیع تر شده است. در بخش هایی که این فضاها در کنار هم هستند، الگوی قرارگیری آن ها به صورت خطی در جهت شرق به غرب است و پیشروی هر واحد در خاک، در جهت جنوب به شمال است. 

نمای ورودی بوکن ها

ظاهر بیرونی بوکن ها، بی نظم و بدون یکدستی هندسی به نظر می رسد، اما این امر باعث شده است تا این فضاها با ظاهر طبیعی بدنه رُسی شان، یکی شود. 

نقشه یا پلان واحدهای بوکنی  

اغلب واحدهای بوکنی چهارضلعی هستند، اما تعداد زیادی از آن ها نامنظم و از حالت زاویه دار خارج شده اند. بعضی از دیوارها بر اثر فرسایش به شکل قوسی درآمده اند. این واحدها هیچ روزنی به بیرون ندارند و تنها راه ارتباطی با فضای بیرون، ورودیِ هر واحد است که نور و هوا هم از همین راه به داخل وارد می شود.
اندازه اتاق ها متفاوت و سقفشان کوتاه است. سقف ها با انحنای ملایمی تراشیده و در برخی موارد نزدیک به تخت شده اند. ارتفاعِ اتاق ها در شکل کنونی به خاطر بالا آمدنِ کف زمینشان با خاک ناشی از فرسایش، به اندازه قدِ یک فرد متوسط یعنی حدودا ۱۷۰ سانتی متر است، اما این فضاها در شکل اولیه و سالمِ خود، دارای ارتفاعی کمتر از ۲ متر نبوده اند. اندازه ورودی ها از قد یک فرد متوسط هم کمتر و کوتاه است. در برخی موارد اندازه آن ها ۸۰ سانتی متر است که برای ورود به واحد، باید به صورت کامل خم شد. اتاق های بوکنی بدون طاقچه یا هیچ تزیینی هستند.
با توجه به شکل غیرهندسی بوکن ها و همچنین قرارگیری آن ها در گوشه و کنار و حاشیه ها یا پشت فضاهای ساخته، مشخص می شود که این فضاها بر خلاف فضاهای برپا، کاربردی دائمی جهت سکونت و استفاده روزمره نداشتند و از آن ها به عنوان انبار یا کاربری های خدماتی و جنبی استفاده می کردند.
ایجاد فضاهای بوکنی در قلعه رواج داشته و وجود فضاهایی نیمه کنده بر دیوارهای گِلین نشان دهنده این امر است که کندن آن ها تا روزهای آخر حیاتِ قلعه هم ادامه داشته است.   

بوکن های بخش مردم نشینِ قلعه

در انتهای عرصه مردم نشین و بر دیوارِ قلعه، بوکن هایی به صورت ردیفی و کنار هم ایجاد شده اند. در حال حاضر ردیفی ۱۸ تایی از این مجموعه بوکن ها در تزارهای نامنظم، وجود دارد که دارای دهانه ای رو به بیرون در جهت جنوب هستند. 

معماری و نقشه بوکن های مردم نشین

اندازه دهانه این فضاها در بخش مردم نشین، از عرض ۶۰ سانتی متر تا ۳ متر است. سقف تعدادی از آن ها بیضی شکل و در برخی قوسی نزدیک به تخت دارد. یکی از واحدها دارای ایوانچه ای با قوس بیضوی است که پشتِ آن یک اتاق با ورودی دارد. فضای کناری آن را هم به شکل ایوان کنده اند.
در سقف یکی از واحدها، سوراخ یا روزنی ایجاد کرده اند که گویی تا گذرگاه بالایی و روی تَلِ رُسی ادامه داشته است. با توجه به وجود قاب های کم عمقِ کنده ای در امتداد این مجموعه و تا دربندِ ورود به طبقات بالایی، مشخص می شود، قرار بوده بوکن های دیگری هم ایجاد شود که در همان ابتدای کار، نیمه تمام رها شده است. 

فضاهای بوکنی زیرینِ جنوبی و غربی در بخش شاه نشین

اتاقی چهارضلعی به شکلی نامنظم با پیشروی به سمت شمال، در زیرِ کفِ کنونی قلعه (فضای جنوبی انتهای غربیِ ضلع جنوبی شاه نشین) وجود دارد که دارای دو فرورفتگی در دو سمت انتهایش است. ارتفاع این اتاق به دلیل خاک ناشی از فرسایش در طی سال ها، از قد آدم بسیار کوتاه تر شده است. دهانه ورودی این واحد کوتاه و کمتر از ۹۰ سانتی متر است. اندازه فضای داخلی آن هم به طور متوسط ۲۷۰×۳۴۰ سانتی متر است. این بوکن در خاکی لایه لایه و رسوبی ایجاد شده است. در بدنه آن که در بعضی نقاط متخلخل است، رنگ سیاهِ زغال و سفیدِ گچ و آهک به صورت رگه هایی به چشم می خورد.
با کندنِ دیوار خشتی انتهای این اتاق (پشت آخرین اتاق)، یک پستوی بوکنی کوچک ایجاد شده است که مساحتی کمتر از ۴ مترمربع دارد. با توجه به فضای نیمه کنده و رها شده، می توان این طور نتیجه گیری کرد که این بخش جزو آخرین اقدامات معماری بوکنی در قلعه بوده است.
اتاق بوکنی با دهانه قوسی، همجوار با برج قلعه در پایین ترین تراز زیرین دیوار بلند غربی، ساخته شده است. ابعاد این اتاق نزدیک به مربع و ۲۹۰×۲۶۰ سانتی متر با ارتفاع ۱۶۰ سانتی متر است. سقف اتاق به شکل قوسی کم خیز ایجاد شده است.   

بوکن معروف به چاه الماس

چاهی با دهانه ای چهارضلعی در کنار دالان شیب دار بعد از ورودیِ حاکم نشین، وجود دارد که پهنای آن تقریبا ۱۵۰ سانتی تر است و عمق آن نامعلوم و در حال حاضر فقط ۴ متر از آن قابل مشاهده است. نامش “چاه الماس” و در داستان های تاریخی نیز به آن اشاره شده است. فضاهایی اطراف این چاه وجود دارد و به نظر می رسد بخش شرقی با چاه مرتبط بوده است.
اشیائی مانند سفالینه های خاکستری و قهوه ای، زغال و مواردی دیگر در بدنه چاه یافت شده است که نشان دهنده سکونت انسان قبل از ساخت این بخش از قلعه در این مکان است. بوکنِ جنوبیِ زیرِ حاکم نشین و لایه های باستانی دیگر در سایر نقاط قلعه، احتمالا مربوط به یافته های قبل از اسلام است.

بوکن های خندق شرقی

چهار بوکن در بدنه های خندق شرقی، یکی در بدنه غربی و سه تا در بدنه شرقی وجود دارد. این بوکن ها در قرن های اخیر زمانی که قلعه دیگر چندان کارکرد دفاعی نداشته و خندقش برای ایجاد باغ در اختیار مردم قرار گرفته، ایجاد شده اند. به همین دلیل این فضاها رو به باغ هستند و از میانشان راه آبی عبور می کند.
بوکن موجود در بدنۀ شرقی خندق، اتاقی با طول ۳ متر و دارای فرورفتگی در انتهایش است. سقفش به صورت تخت کنده شده و فضای آن دودخورده است. در کفِ بدنه جنوبی این بوکن، راه آبی با دهانه ۴۵ سانتی متری قرار دارد که شاخه ای از قنات جهت آبرسانی به باغِ درون خندق بوده است. 

باغچۀ بوکنی

در جنوب شرقی خندق، یک تَل رُسی وجود دارد و از کف خندق حدودا ۳ تا ۵ متر بلندتر است. تا نزدیک حصار بیرونی، بر روی این تَل، ساخت و سازهایی ایجاد شده است. در میان این ساخت و سازها فضایی بوکنی رو به باغچه ای گرد و محصورِ میان تَل قرار دارد. احتمالا اساس این باغچه به صورت طبیعی از قبل وجود داشته است که با تنظیم ترازِ کف، تغییر بدنه و هدایت مسیر آب قنات و ایجاد دسترسی به آن، باغچه هایی با درختان انگور و انار ایجاد کرده اند.  

بوکن بدنه جنوبی خندق شرقی

فضای بوکنی بدنه جنوبی خندق هم با این باغچه و سایر باغچه های خندق مرتبط است. عرض دهانه ورودی این فضا رو به باغچه و ۴/۲ متر است. بالای آن نیز یک تورفتگی کنده شده که شبیه به سَردر است. این بوکن یک ورودی دیگر هم در جهت غربی دارد که دارای شیب و پله ای به عرض ۰۷/۱ متر است.
ابعاد فضای مرکزیِ داخل آن تقریبا ۲×۵/۲ متر و بر روی سقفش نورگیری ایجاد شده است. در سمت جنوب، یک دالان دراز به طول ۵/۶ متر و عرض ۶/۱ متر قرار دارد که به فضای مرکزی متصل است. در جنوب شرقی کفِ فضای مرکزی بوکن هم یک راه آب با عرض ۵۰ سانتی متر وجود دارد و از سمت شمال غربی خارج شده و تا باغِ خندق ادامه پیدا می کند. 

مصالح به کار رفته در ساخت نارین قلعه

این قلعه بر روی خاک متراکم رُس ایجاد شده است. مصالح به کار رفته در ساخت این بنا، ملات گِل، کاهگل، خشت و چینه است. اما سایر مصالح نیز در اجزای بنا استفاده شده.

بنای باقی مانده از نارین قلعه

از بنای مطبق و عظیم نارین قلعه، تنها بخش مرکزی آن به جای مانده و بخش زیادی از بنا هنوز زیر آواری از خاک است.
نارین قلعه میبد، با شماره ثبت ۱۰۸۶ در تاریخ ۸/۵/۱۳۵۴ ه.ش، در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. 

آدرس:

یزد، میبد، میدان شهرداری

اطلاعات بازدید:

همه روزه به جز شنبه ها عصر، تاسوعا و عاشورا، شهادت امام علی(ع)، رحلت پیامبر(ص)، رحلت امام خمینی، شهادت امام جعفر صادق(ع) 

ساعت بازدید:

۸ صبح تا ۵ عصر

هزینه بلیط:

برای گردشگران داخلی: ۴۰۰۰ تومان
برای گردشگران خارجی: ۳۰۰۰۰ تومان